Socrates: ‘သူတုိ႔က ဘယ္လုိေျပာႏုိင္လဲဆုိေတာ့ “Socrates သင္နဲ႔ဒို႔ၾကားက သေဘာတူညီခ်က္ကုိ ဒို႔ဘက္က အတင္းအၾကပ္ သေဘာတူခုိင္းတာလည္း မဟုတ္ဖူး၊ ေနာက္ပီးေတာ့ တုိေတာင္းတဲ့ကာလအတြင္းမွာ သင့္ကို ဒုိ႔နဲ႔ သေဘာတူညီခ်က္ခ်ဳပ္ဆိုဖုိ႔ အတင္းေကာက္ကာငင္ကာ ဆုံးျဖတ္ခုိင္းခဲ့တာလည္း မဟုတ္ဖူး။ စဥ္းစားဖို႔ ႏွစ္ခုႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ အခ်ိန္ရခဲ့တဲ့ ဒီသေဘာတူညီခ်က္ကို သင္ခ်ဳိးေဖာက္ေတာ့မွာလား Socrates။ အဲဒိ ႏွစ္ခုႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္အတြင္းမွာ ဒို႔ကုိ သင္စိတ္တုိင္းမက်ရင္၊ ဒါမွမဟုတ္ သင္နဲ႔ဒို႔ၾကားက သေဘာတူညီခ်က္ကုိ မတရားဘူးလို႔ ယူဆရင္ သင္ဟာ တျခားကို ထြက္သြားခ်င္ ထြက္သြားလုိ႔ရတယ္။ Lakedaimonia နဲ႔ Crete ႏွစ္ခုစလုံးမွာ ေကာင္းမြန္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္မႈရွိတယ္လုိ႔ သင္ေျပာဖူးတယ္။ အဲဒိႏွစ္ခုထဲက တခုခုကို သင္သြားလို႔ရတာပဲ။ ဒါမွမဟုတ္လည္း ေဒသတြင္းက တျခားၿမိဳ ႔ျပႏုိင္ငံ တခုခုကို သင္သြားလို႔ရတာပဲ။ မ်က္မျမင္၊ မသန္မစြမ္းျဖစ္ေနတဲလူေတြ၊ ငတုံးငအေတြ ေတာင္ ဒို႔ကို မႀကိဳက္ရင္ ဒို႔ဆီကေန ထြက္သြားလို႔ရေသးတာပဲ။ ( သင္ဆုိ ဒီကေန ႀကိဳက္တဲ့အခ်ိန္ထြက္သြားဖို႔ ပုိေတာင္မွ ျဖစ္ႏုိင္ေသးဆုိတာကို ေျပာခ်င္တာ။ စကားမစပ္ Plato ကုိ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီတင္မက literature စာေပေလ့လာသူေတြပါ ဖတ္သင့္တယ္လုိ႔ ထင္ပါတယ္။ ဖတ္လည္း ဖတ္ၾကတယ္လို႔ သိရတယ္။ ခုစာေၾကာင္းကို ဗမာလုိ ဘာသာျပန္လုိက္ေပမဲ့ အဂၤလိပ္လုိေရးထားတဲ့ ၀ါက် ေလးက ရြတ္ၾကည့္ရတာ အင္မတန္မွ ကာရန္မိတယ္လုိ႔ ခံစားရတယ္။ 53 a မွာရွိပါတယ္။ … but you left it less than the lame and the blind and the other disabled people. တဲ့။ ကြ်န္ေတာ္ကေတာ့ လွတယ္လုိ႔ ထင္တယ္။ 🙂 Plato ကို literature ရႈေဒါင့္ကဖတ္လည္း အင္မတန္ဖတ္လို႔ ေကာင္းမယ္ထင္ပါေၾကာင္း။) ဒီေတာ့ ေအသင္ကေန သင္ထြက္မသြားတာဟာ ငါတုိ႔ ဥပေဒေတြ (we the laws) အုပ္ခ်ဳပ္ပုံေတြကို သင္ဟာ တျခားလူေတြထက္ကုိ သေဘာက်လုိ႔ပဲ။ ဥပေဒမရွိတဲ့ ႏုိင္ငံကို ဘယ္သူကမ်ား စိတ္တုိင္းက်မလဲ Socrates။ ဒီေတာ့ သင္သေဘာတူထားတဲ့ သေဘာတူညီခ်က္ကုိ မေစာင့္ထိန္းဖူးလား Socrates။ ဒို႔ေျပာတာကို လက္ခံရင္ေတာ့ သင္ေစာင့္ထိန္းမွာပဲ။
သေဘာတူညီခ်က္ကုိ သင္တနည္းနည္းနဲ႔ ခ်ဳိးေဖာက္ပီဆုိရင္ သင္နဲ႔ သင့္မိတ္ေဆြေတြ အတြက္ ဘယ္လုိအက်ဳိးေက်းဇူးျဖစ္မလဲဆုိတာ စဥ္စားၾကည့္ Socrates။ သင့္မိတ္ေဆြေတြ သင္နဲ႔အတူ ျပည္ေျပးျဖစ္မယ္၊ ႏုိင္ငံသား အျဖစ္ကလည္း စြန္႔လႊတ္ခံရမယ္၊ သူတုိ႔ ပစၥည္းဥစၥာေတြလည္း အသိမ္းခံရမွာ အထင္အရွားပဲ။ ဒီကေန သင္ Thebes ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ Magara ပဲျဖစ္ျဖစ္ သင္သြားပီဆုိပါစို႔၊ သင္ဟာ အဲဒိၿမိဳ ႔ျပအစုိးရေတြရဲ ့ရန္သူျဖစ္မွာဘဲ။ ကုိယ့္ၿမိဳ ့ျပကို ဂရုစုိက္ေလးစားတဲ့လူတုိင္းက သင့္ကုိ ဥပေဒကို ဖ်က္ဆီးသူအျဖစ္နဲ႔ သံသယနဲ႔ ဆက္ဆံၾကမွာဘဲ။ အဲ့ဒိအခါက်ရင္ (ဥပေဒကို ဖ်က္ဆီးတဲ့ အခါ) သင့္အမႈက ဂ်ဴရီလူႀကီးေတြရဲ ႔ စီရင္ခ်က္ မွန္တယ္ဆုိတာ အတည္ျပဳရာေရာက္မွာဘဲ။ ဘာလို႔လဲဆုိေတာ့ ဥပေဒေတြကို ဖ်က္ဆီးသူကုိ လူငယ္ေတြကို ဖ်က္ဆီးသူအျဖစ္၊ လူမုိက္အျဖစ္သေဘာထားၾကမွာမုိ႔လုိဘဲ Socrates။
ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္ အုပ္ခ်ဳပ္ေနတဲ့ ႏုိင္ငံေတြကေန၊ ယဥ္ေက်းမႈအျမင့္ဆုံး လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကေန (most civilized people) သင္ထြက္ေျပးမလား Socrates။ အဲဒီလုိ ထြက္ေျပးပီးေနာက္မွာ ဘ၀ဟာ ေနခ်င္စရာေရာ ေကာင္းေသးရဲ ့လား Socrates။ သူတို႔နဲ႔ (Crete က civilized people ကိုေျပာခ်င္တာ) သင္အဆက္အဆံလုပ္ဦးမလား၊ လိပ္ျပာသန္႔သန္႔ စကားေျပာႏုိင္ပါ့ဦးမလား Socrates။ သူတုိ႔နဲ႔ စကားေျပာပီဆိုဦးေတာ့၊ သင္ဘာေျပာမလဲ။ လူသားေတြအတြက္ အေကာင္းဆုံးပုိင္ဆုိင္မႈဆုိတာ virtue၊ justice၊ ဥပေဒေတြလုိ႔ သင္ဒီမွာ ေျပာခဲ့တယ္မလား။ သင္ကုိယ္တုိင္ ဥပေဒေတြကို ခ်ဳိးေဖာက္ပီးသကာလ သင့္ရဲ ့တရားမႈနဲ႔ ဆုိင္တဲ့ အေမးအေျဖေတြကို သင္ သိကၡာရွိရွိနဲ႔ လုပ္ႏုိင္ပါဦးမလား Socrates။
ေနာက္ဆုံး ဒီႏုိင္ငံေတြမွာ သင္မေနႏုိင္ဘဲ Crito ရဲ ့မိတ္ေဆြေတြရွိတဲ့ Thessaly ကိုသြားပီ ဆုိပါစို႔၊ အဲဒိမွာ ဘာဥပေဒစုိးမုိးမႈမွမရွိ၊ လုပ္ခ်င္ရာလုပ္ေနၾကတာ။ အဲဒိေရာက္ရင္ အဲဒိကလူေတြက သင့္ရဲ ့ေထာင္ကေနေျပးတဲ့ စြန္႔စားခန္းကို ၀မ္းသာအာရ နားေထာင္ခ်င္ နားေထာင္လိမ့္မယ္။ သင္ရုပ္ဖ်က္ပီးေတာ့ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ လယ္သမားေယာင္ေဆာင္ပီး ျဖစ္ျဖစ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ၀ရမ္းေျပးေတြ လုပ္ေလ့ရွိသလုိ ေခါင္းေပါင္းစြပ္ႀကီးေဆာင္းၿပီး သင္ထြက္ေျပးလာတဲ့ ဇာတ္လမ္းေတြကို အူလႈိက္အသည္းလႈိက္ သေဘာက်ခ်င္က်မယ္။ ဒါေပမယ့္ လူ႔ဘ၀မွာေနဖုိ႔ အခ်ိန္သိပ္မက်န္ေတာ့တဲ့ အသက္ ခုႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ အဖိုးႀကီး တေယာက္က ေသရမွာေၾကာက္လြန္းလို႔ အႀကီးျမတ္ဆုံး ဥပေဒေတြေတာင္ ခ်ဳိးေဖာက္ရဲပါလားလုိ႔ မေျပာတဲ့လူ ဘယ္သူမ်ားရွိမလဲ Socrates။ (.. will no one say that an old man, who probably only has a short time left in his life, was so greedy in his desire to live that he dared to violate the greatest laws?) သင္က ဘယ္သူကိုမွ စိတ္အေႏွာက္အယွက္ျဖစ္ေအာင္ မလုပ္ရင္ေတာ့ သင့္ကို အဲ့သလုိမ်ဳိး လာေျပာခ်င္မွ လာေျပာမွာ။ ဒါေပမယ့္ သူမ်ား စိတ္အေႏွာက္အယွက္ျဖစ္ေအာင္ သြားလုပ္လုိ႔ေတာ့ သင္နဲ႔ပတ္သက္ပီး သင့္ကိုသိကၡာက်ေစမဲ့ အေျပာမ်ဳိးေတြကုိ သင္အမ်ားႀကီး ၾကားရပါလိမ့္မယ္။ လူတုိင္းကို ေဖာ္လံဖားပီး (sucking up everyone လုိ႔ေရးတယ္။) ကြ်န္တေယာက္လုိပဲ သင္ေနရမွာပဲ Socrates။ Thessaly ကုိ သင္ဟာ ထမင္းတလုပ္အတြက္ သြားတာကလဲြပီး တျခားဘာျဖစ္ႏုိင္ဦးမလဲ Socrates။ ေနာက္ပီး justice တရားမႈတုိ႔၊ တျခား virtues ေတြအေၾကာင္း သင္ေဟာခဲ့၊ ေျပာခဲ့တာေတြကေရာ ဘယ္ေရာက္ကုန္ပလဲ Socrates။
သင့္ခေလးေတြကို ေထာက္ထားပီး သူတို႔ကို လူလားေျမာက္ေအာင္ ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ဖုိ႔၊ ပညာသင္ေပးဖုိ႔ လူ႔ဘ၀မွာ သင္ေနခ်င္ေသးတယ္ ဆုိဦးေတာ့၊ သူတို႔ကို Thessaly ကို ေခၚသြား၊ ၿပီးရင္ ႏုိင္ငံျခားသား အျဖစ္နဲ႔ အဲဒိက အက်ဳိးအျမတ္ေတြကို ခံစားေစဦးမလုိ႔လား Socrates။ ဒါမွမဟုတ္ သင္က အဲဒိမွာေရာက္ေနပီး သင့္ခေလးေတြကို ေအသင္မွာ သင့္မိတ္ေဆြေတြက ေစာင့္ေရွာက္တာမ်ဳိးဆုိရင္ေရာ ဘာေျပာမလဲ။ သင္ေျပာသလုိ သင့္မိတ္ေဆြေတြဟာ တကဲ့ မိတ္ေဆြေကာင္းေတြဆုိရင္ သင္ဘယ္အရပ္မွာေနေန သူတုိ႔က သင့္ခေလးေတြကို ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ေပမေပါ့။
ဒီေတာ့ သင့္ကို လူလားေျမာက္ေစခဲ့တဲ့ ဒို႔ေျပာတာကိုယုံစမ္းပါ Socrates။ justice တရားမႈ ထက္ ကုိယ့္အသက္၊ ကုိယ့္ခေလးေတြ၊ တျခားဘာကိုမွ ေရွ ့တန္းမတင္ပါနဲ႔ Socrates။ တျခားအရာတခုကို တရားမႈထက္ ေရွ ့တန္းတင္တာဟာ သင္တင္မက သင့္မိတ္ေဆြေတြ အတြက္ပါ ခုဘ၀တင္မက၊ ေနာင္ဘ၀အတြက္ပါ ေကာင္းတယ္လုိ႔ ယူဆလုိ႔ မရေပဘူး။ ခုအတုိင္းဆုိ သင္ဟာ က်ဳပ္တုိ႔ (the laws) က မတရားလုပ္လုိ႔ ထြက္ေျပးတာမ်ဳိး မဟုတ္ဘဲ၊ ေအသင္ႏုိင္ငံသားေတြရဲ ့မတရားမႈေၾကာင့္ထြက္ေျပးတာမ်ဳိးပဲ။ (This sentence is odd I think. ေျပာခ်င္တာက Socrates ကို အျပစ္ဒဏ္ခ်တာဟာ ေအသင္ၿမဳိ ႔သားေတြကို ကုိယ္စားျပဳထားတဲ့ ေအသင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႔။ ဒီအဖြဲ႔က မတရားလုပ္လုိ႔ ကုိယ္က ဥပေဒကို (မတရား ျပန္လုပ္ပီး) ခ်ဳိးေဖာက္ပီး ထြက္ေျပးတာဟာ ေကာင္းတဲ့လုပ္ရပ္ မဟုတ္ဖူးလုိ႔ ဆုိလုိခ်င္ပုံရတယ္။ စစ္အုပ္စုကို ဆန္႔က်င္ရႈံ ့ခ်တာဟာ၊ ကုိယ့္ႏုိင္ငံကို ဆန္႔က်င္ရႈံ ့ခ်တာ မဟုတ္ဖူးလုိ႔ ေျပာရမယ္ထင္တယ္။ ဗမာျပည္ကေန အစိုးရ စေကာ္လာရွစ္နဲ႔ ႏုိင္ငံျခားလာ ပညာသင္တယ္။ ပီးေတာ့ အစိုးရက စစ္အစုိးရမုိ႔ ကုိယ့္ႏုိင္ငံကုိယ္မျပန္တာ တရားတယ္လို႔ ဆင္ေျခတက္သူမ်ား စဥ္းစားစရာပါ။ ဒါဟာ အစိုးရကို ထိခုိက္ေစတာထက္ ကုိယ့္ျပည္သူလူထုကို ထိခုိက္ေစတာဆုိရင္ ဒီလုပ္ရပ္ကုိ Socrates သာ ခုသက္ရွိထင္ရွားရွိရင္ တရားတဲ့ လုပ္ရပ္လုိ႔ ေျပာမယ္မထင္ဘူး။) ဒီလိုမ်ဳိး ကုိယ့္သိကၡာ ကုိယ္မငဲ့ဘဲ ထြက္သြားပီဆုိရင္၊ တနည္းအားျဖင့္ မတရားလုပ္ခံရလုိ႔ မတရားျပန္လုပ္တယ္ဆိုရင္၊ ဒို႔နဲ႔ သင္နဲ႔ၾကားက သေဘာတူညီခ်က္ကို ေဖာက္ဖ်က္ၿပီ ဆုိရင္ သင္အသက္ရွင္ေနတုန္းမွာ သင့္ဘ၀ကုိ စိတ္ခ်မ္းခ်မ္းသာသာနဲ႔ မေနႏုိင္ေအာင္ ငါတုိ႔က လုပ္မွာဘဲ။ ေနာက္ပီးသင္ဟာ ဒုိ႔ေတြကို ဖ်က္ဆီးၿပီဆုိရင္ ဒုိ႔ရဲ ႔ေသြးရင္း ညီအကိုျဖစ္တဲ့ တျခားအရပ္က ဥပေဒေတြကလည္း သင္ဟာ ဒို႔ေတြကို သင့္ကုိယ္စြမ္းရွိသမ်ွ ဖ်က္ဆီးခဲ့သူဆုိတာ သိေနေတာ့ သင့္ကို ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္ လက္ခံမွာ မဟုတ္ဖူး။ ဒီေတာ့ ဒုိ႔ေျပာတာကုိေက်ာ္ၿပီး Crito သင့္ကို ေဖ်ာင္းျဖေနတာကုိ နားမေယာင္နဲ႔ Socrates။”
‘ဒီေတာ့ Crito ေရ။ ခုငါေျပာတဲ့ စကားေတြဟာ ဘုရားပြဲမွာ တီးၾကမႈတ္ၾကတဲ့ ပေလြသံ၊ ဗုံသံေတြလုိ ငါ့နားထဲမွာ၊ ကုိယ္ထဲမွာ ပဲ့တင္ရုိက္ေနတယ္။ ဒီစကားေတြကလြဲၿပီး တျခား ဘာကိုမွ ငါမၾကားႏုိင္ေတာ့ဘူး။ (This is a careless and lazy translation. What is written is this: … what I seem to hear them, just as the mystic hears the strains of pipes, and the sound of their arguments ring so loudly in my head …) ဒီေတာ့ ငါအခုလက္ခံထားတဲ့ အျမင္ကုိ ဆန္႔က်င္ၿပီး ေျပာမယ္ဆုိရင္ ငါနားထဲလည္း ၀င္မွာမဟုတ္ဖူး။ ခုငါေျပာတာထက္ ပုိၿပီးရွင္းျပႏုိင္မယ္လုိ႔ မင္းရုိးရုိးသားသား ယုံတယ္ဆုိရင္ ေျပာေပေတာ့ Crtio။’
Crito: ‘ေျပာစရာမရွိပါဘူး Socrates။ က်ဳပ္ဘာမွ မေျပာႏုိင္ပါဘူး။’
Socrates: ‘ဒါဆုိလည္း ခုတုိင္းပဲ ရွိေစေတာ့ Crito။ နတ္ဘုရားေတြ ျဖစ္ေစခ်င္တဲ့ လမ္းကိုပဲ လုိက္ၾကတာေပါ့ကြာ။’
ၿပီးပါၿပီ။
Zizawa's refuge 
လူသားေတြအတြက္ အေကာင္းဆုံးပုိင္ဆုိင္မႈဆုိတာ virtue၊ justice၊ ဥပေဒေတြ…
နားလည္ ေလးနက္ မိတယ္။ ႏွစ္ေပါင္း ၄၀၀ ေလာက္ အၾကာမွာ.. ေရာမ အာဏာပိုုင္ ေတြ ေရွ႕.. အယူခံ မ၀င္ပဲ.. အေသခံ ခဲ့ တဲ့.. ေယရွဴ ကိုု လည္း သတိရ သြားတယ္။ ေနာက္ခံ အေၾကာင္းအရာ ေတြ မတူ ၾကေပမဲ့..လူအမ်ား ရဲ႕ အသဲႏွလံုုး ကိုု ဆြဲယူ သိမ္းက်ံဳး နိုုင္သူ ေတြ။
အခုုလိုု..အခ်ိန္ေပး ဘာသာျပန္ေပး လိုု႕.. ဖတ္ျဖစ္သြား တာ.. ေက်းဇူးပဲ.. ကိုု၀တုုတ္ေရ။
Posted by K | 21/10/2010, 12:13ေသရမွာ ေၾကာက္လြန္းလို႔ ဆုိတဲ့ စကားစုေနရာမွာ သူ႔ဘ၀ကို တပ္မက္အားႀကီးလြန္းလို႔ ဆုိပီး အစားထုိးလုိက္ရင္ မူရင္း အဂၤလိပ္ဘာသာျပန္ အဓိပၸါယ္နဲ႔ ပုိနီးစပ္မယ္ထင္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ ‘… သူ႔ဘ၀ကို တပ္မက္အားႀကီးလြန္းလုိ႔ အႀကီးျမတ္ဆုံး ဥပေဒေတြေတာင္…’ ဆိုရင္ပုိသင့္မယ္ထင္ပါေၾကာင္း။
Posted by zizawa | 21/10/2010, 13:58Crito မွာ အဓိက ေဆြးေႏြးစရာ အေၾကာင္းအရာက What is the basis of political obligation? ဆုိတဲ့ ေမးခြန္းပဲ။ ဗမာလုိ ေျပာရရင္ ဥပေဒကို လိုက္နာဖုိ႔ ၀တၱရားေခၚေခၚ တာ၀န္ေခၚေခၚ ခံ၀န္ခ်က္ေခၚေခၚ ဒီ obligaion ဆုိတာ ဘယ္ကလာလဲလုိ႔ ေမးရမယ္ထင္တယ္။ Crito ကို ကုိးကားၿပီးပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ တျခား ရႈေဒါင့္ကပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ဒီေမးခြန္းကို စိတ္၀င္စားသူမ်ား ေျဖမယ္ဆုိရင္ျဖင့္ ေလးလးနက္နက္ ဂရုတစုိက္ နားေထာင္ဖုိ႔ အသင့္ရွိပါေၾကာင္း…
ဘယ္သူ႔ကိုမွ ဆရာလုပ္ ေျပာႏုိင္တဲ့ အရည္အခ်င္း မရွိပါ။ ဒါေပမယ့္ ဒီေမးခြန္းေတြကို စိတ္၀င္စားသူ စာဖတ္သူတို႔ အျမင္၊ က်ဳိးေၾကာင္းျပဆုိခ်က္ကို တကယ္ပဲ ၾကားခ်င္ပါတယ္။ ဒီမုိကေရစီေတာင္းေနတဲ့ ဒို႔ဗမာေတြ မညံ့ပါဘူးဆုိတာ အတည္ျပဳခ်င္ရုံ သက္သက္ပါ။
Posted by zizawa | 22/10/2010, 10:54အလုပ္က၊ေက်ာင္းက stress ေတြတခဏ သက္သာေအာင္ ဘာအလုပ္မွမလုပ္ပဲ နွစ္ရက္သံုးရက္ေလာက္ ဖတ္ခ်င္တဲ႔စာဖတ္၊ ႀကည္႔ခ်င္တဲ႔တီဗီအစီအစဥ္ေတြထိုင္ႀကည္႔အရင္း အခ်ိဳရွာသကာေတြ႔ဆိုသလို ကိုယ္ေဆြးေႏြးခ်င္တဲ႔ အေႀကာင္းအရာကို ဆြဲတင္ေမးၿမန္းလာတာေတြ႕ေတာ႔ တတ္စြမ္းသေလာက္ ေၿပာဆိုေဆြးေႏြးခ်င္စိတ္ၿဖစ္လာတယ္။
What is the basis of political obligation?
ဒါကို ဥပေဒကိုလိုက္နာဖို႔တာ၀န္ဆိုတာထက္ က်ေနာ္က ပိုမိုက်ယ္ၿပန္႔တယ္လို႔ထင္တယ္။ political obligation ဆိုတာ ဥပေဒလို သတ္သတ္မွတ္မွတ္၊ စာေပထက္တင္ ထားတဲ႔လိုက္နာရမယ္႔ အရာေတြတင္မကပဲ၊ ပိုမိုက်ယ္ၿပန္႔တဲ႔ ethical ပိုင္းဆိုင္ရာ၊ လူ႔အဖြဲ႕အစည္းအသိုင္း၀ုိင္းမွာ အစဥ္လာအားၿဖင္႔ တန္ဖိုးထားလိုက္နာက်င္႔သံုးလာတဲ႔ norms ေတြ၊ အသိတရားနဲ႕ လက္ေတြ႔က်င္႔ႀကံလိုက္နာအပ္တဲ႔ ထံုးတမ္းစဥ္လာေတြ၊ လူ႔အဖြဲ႕စည္းတစ္ရပ္ စည္ပင္၀ေၿပာ ဖြံ႔ၿဖိဳးဖို႔ ပုဂၢလိက အက်ိဳးထက္ ပိုမိုက်ယ္ၿပန္႕တဲ႕ တအုပ္စု၊တနယ္ေၿမ၊ တၿပည္နယ္၊ တနိုင္ငံကေန တမ်ိဳးႏြယ္လံုးအက်ိဳးကိုဦးစားေပးရမယ္ဆိုတဲ႕ inherent obligation ေတြဟာ political obligation ၿဖစ္မယ္လို႔ ေတြးမိတယ္။ ဥပမာ။ ပ်ားတို႔ ေလာကမွာ ပ်ားဘုရင္မဟာ အၿခားပ်ားေတြထက္ အခြင္႔ထူးေတြခံစားၿပီး ႀကီးမားဖြံ႔ၿဖဳိးလာေအာင္ ေကၽြးေမြးေစာင္႔ေရွာက္ၿခင္းခံခဲ႕ရတယ္။ လုပ္သားပ်ားေတြရဲ႕ အထက္မွာေနရာ ရတယ္။ အဲဒီအတြက္ သူ႔ရဲ႕ political obligation ကေတာ႔ ပ်ားမ်ိဳးဆက္ကိုထိန္းသိမ္းဖို႔၊ သူ႔ရဲ႕ ပ်ားအဖြဲ႕အစည္းစည္ပင္ေအာင္ လုပ္ဖို႔ တာ၀န္ေတြသူ႔အလိုလိုရိွလာတယ္။ ဒါဟာ ၿပဌာန္းထားတဲ႔ ဥပေဒမဟုတ္ေပမယ္႔၊ ေလာက ကိုထိန္းညွိထားတဲ႕ ၀တၱရားေတြပါ။
ရုတ္တရက္အၿမင္အားၿဖင္႔ ပရဟိတ သေဘာေဆာင္တဲ႔တရားေပမယ္႔ နွစ္နွစ္ကာကာေတြးႀကည္႔ေတာ႔ ကိုယ္႔အတၱ (ego ကို အရပ္သားစကား အတၱ လို႔သံုးရတာ သိပ္မေက်နပ္လွဘူး ဒါေပမယ္႔ အၿခားေကာင္းတဲ႔စကားလံုးလဲ မသိဘူး) အတြက္ ကိုယ္႔အက်ိဳးစီးပြားကာကြယ္ဖို႔ အတြက္ပဲ ေစာင္႔ထိမ္းလိုက္နာရမယ္႔ ၀တၱရားေတြရိွေနတာၿဖစ္တယ္။ လူေတြဟာ ထင္သာၿမင္သာရိွတဲ႔ အက်ိဳးတရား တစ္က်ပ္ဖိုးကိုပဲ အေသလဲ ကာကြယ္ခ်င္ႀကတယ္။ ထင္သာၿမင္သာမရိွေပမယ္႔ ေရေပၚမွာ ထိပ္ပိုင္းေလးတင္ေပၚေနေပမယ္႔ ေရေအာက္မွာ ထုနဲ႕ထည္နဲ႕ ရိွေနတဲ႕ ေရခဲေတာင္ႀကီးေလာက္ အက်ိဳးတရားေတြအတြက္ေတာ႔ ကာကြယ္ရေကာင္းမွန္းသိသူ နည္းလွတယ္။ နိုင္ငံတနိုင္ငံရဲ႕ ယိုယြင္းေနတဲ႔ စံနစ္ႀကီးတခုလံုးကို ၿပဳၿပင္ဖို႔အားထုတ္တာဟာ ေရခဲေတာင္ႀကီးေလာက္ အက်ိဳးတရားကိုကာကြယ္ရာႀကေပမယ္႔ လက္ေတြ႔မွာက်ေတာ႔ လတ္တေလာ ေႀကြးပူဆပ္နိုင္ဖို႔၊ အမ်ားလွ်ပ္စစ္မီးမရခ်ိန္ မိမိအိမ္မီးလင္းေစဖို႔၊ ဓါတ္ေၿမႀသဇာနဲ႕ ေလာင္စာခြဲတမ္းေလးရေစဖို႔ စတဲ႔ အက်ိဳးတရားမ်ားေလာက္ကိုသာ ကာကြယ္ႀကဖို႔ ဦးစားေပးမိတတ္ႀကတယ္။ ဒီလိုနဲ႕ကိုယ္ကာကြယ္လိုတဲ႔ interest ဟာ သိပ္က်ဥ္းေၿမာင္းလာေတာ႔ egocentric အသြင္ေဆာင္္လာတဲ႔အခါမွာ ေစာင္႔ထိန္းရမယ္႔ political obligation ေတြကို မေစာင္႔ထိန္းတဲ႔ သေဘာသက္ေရာက္သြားတယ္။
Crito ကို ကိုးကားေၿပာရလွ်င္ေတာ႔ Socrates ဟာ သူေၿပးလို႔ရနိုင္ပါလ်က္ သူ႔တပည္႔ကို အမ်ိဳးအမ်ိဳးလွည္႔ပတ္ေၿပာ ၿပီး သူမေၿပးရတဲ႕အေႀကာင္းကို justify လုပ္ေနတာဟာ တကယ္ေတာ႔ သူ႔အက်ိဳးစီးပြားကို ကာကြယ္ရင္း သူ႔လူ႔ေဘာင္အဖြဲ႕အစည္းကိုပါ ကာကြယ္သြားတယ္လို႔ ဆိုရလွ်င္ လြန္မယ္မထင္ဘူး။ သူ႔အေပၚမတရားလုပ္ခံေနရမွန္း သူေကာင္းေကာင္းသိေပမယ္႔၊ အဲဒီအခ်ိန္က သူ႔လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို အုပ္မိုးထားတဲ႔ အစဥ္အလာေတြ၊ norms ေတြ နဲ႕ ၿပဌာန္းထားတဲ႕ ဥပေဒေတြကို သူတစ္ေယာက္အတြက္ေႀကာင္႔ ဟန္ခ်က္ပ်က္သြားမွာ၊ distort ၿဖစ္သြားမွာကို လုိလားဟန္မတူဘူး။ တစ္ဖက္မွာလဲ သူ႔ကိုအၿပစ္တင္ကဲ႕ရဲ႕ေၿပာဆိုလာမွာေတြကို မခံခ်င္တဲ႔ သူ႔အတၱလဲ ပါေကာင္းပါနိုင္တာေပါ႔။
ဘယ္လိုပဲၿဖစ္ၿဖစ္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ကို အဦးဆံုး စတင္က်င္႔သံုးခဲ႕တဲ႕ သူ႔ရဲ႕ city state အတြက္ သူ႔ရဲ႕ ၀တၱရားကို အသက္ေပးေစာင္႔ထိမ္း သြားခဲ႕လို႔ ယခုအခါမွာ တကမာၻလံုးလိုက္နာက်င္႔သံုးဖို႔ standard တခုအၿဖစ္ ဆင္႔ကဲေၿပာင္းလဲလာတဲ႕ political ideology တစ္ခုအၿဖစ္တိုးတက္္လာသလားလို႔ေတာင္ ထင္မိတယ္။ အခုေခတ္အခါမွာ တိုးတက္လွတဲ႕ ဥေရာပနိုင္ငံမ်ားမွာ လြတ္လပ္ဖြံ႔ၿဖိဳးေသာ (အေတြးအေခၚအားၿဖင္႔) လူ႔အဖြဲ႕အစည္းအားေကာငး္ေနတာ လြန္ခဲ႕တဲ႔ နွစ္ေပါင္း ၂၅၀၀ခန္႔က စံနမူနာအၿဖစ္ၿပသြားခဲ႕သူတစ္ေယာက္ရဲ႕ လႊမ္းမိုးမႈ မပါဘူးလို႔ ဘယ္သူၿငင္းနိုင္မလဲ မဟုတ္ဘူးလား။
Posted by Nanda | 22/10/2010, 15:07ကိုနႏၵေျပာတာ အင္မတန္ စိတ္၀င္စားဖို႔ေကာင္းသလုိ စိတ္ပါလက္ပါ ေရးသြားတာ သိပ္ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ကုိနႏၵေျပာသလုိ political obligation ဆုိတာ ဥပေဒထက္ က်ယ္ျပန္႔တယ္ဆုိတာကို လုံး၀သေဘာတူပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္ paraphrase လုပ္တာ ပ်က္တက္တက္ျဖစ္ၿပီး မျပည့္မစုံျဖစ္သြားတယ္။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ေထာက္ျပေပးတာကို ေက်းဇူးပါ။ ေနာက္ေအာက္ပုိင္းမွာ ဆက္ေျပာသြားတာေတြ အကုန္လုံးဟာ ေသခ်ာစဥ္းစားေဆြးေႏြးထုိက္တယ္လုိ႔ ယူဆပါတယ္။ ကိုနႏၵေဆြးေႏြးတာကို သေဘာက်လုိ႔ ကြ်န္ေတာ္လည္း ျပန္ေဆြးေႏြး ၾကည့္ပါမယ္။
ပထမဆုံအေနနဲ႔ political obligation ဆိုတဲ့ စကားရပ္ကို ေသခ်ာအဓိပၸါယ္တိက်ေအာင္ သေဘာတူ သတ္မွတ္သင့္တယ္ထင္ပါတယ္။ တခုခုလုပ္ဖုိ႔ obligation ရွိတယ္ဆုိတာ အဲဒိတခုခုကို လုပ္သင့္တယ္လုိ႔ အဓိပၸါယ္တန္းမထြက္ဖူး။ (ဆက္ရွင္းျပပါမယ္၊ ခဏေလးေစာင့္ပါ။) အဂၤလိပ္လုိဆုိ obligation-judgement ကေန ought-judgement ကိုတန္းသြားလို႔ မရဘူး။ တခုခုလုပ္ဖုိ႔ oblgation ရွိတယ္ဆုိတာ အဲဒိတခုခုကို လုပ္ဖုိ႔ဟာ ကုိယ့္ဆႏၵေပၚ မမူတည္ဘဲ၊ လုိအပ္ခ်က္တခုအရ လုပ္တာလုိ႔အဓိပၸါယ္ထြက္တယ္။ ဥပမာ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ျပည့္ စစ္မႈမထမ္းမေနရ ဥပေဒရွိတဲ့ ႏုိင္ငံမွာ ၁၈ ႏွစ္ျပည့္ရင္ စစ္မႈထမ္းတာကို လုိအပ္ခ်က္တခုအျဖစ္ လုပ္ရတယ္။ တခ်ဳိ ့စစ္မႈထမ္းရမွာကို ၀မ္းသာႏုိင္သလုိ၊ တခ်ဳိ ့၀မ္းမသာႏုိင္ဘူး။ ဒါေပမယ့္ ဒီလုိအပ္ခ်က္ကို လုပ္ေဆာင္မႈဟာ ကိုယ့္ဆႏၵေပၚမမူတည္ဘူး။
[ought to ဆိုတာကေတာ့ စဥ္းစားဆုံးျဖတ္မႈေတြရဲ ့ရလာဒ္ကို ေျပာခ်င္တာ။ ought-judgement ဆုိတာ တနည္းအားျဖင့္ အႀကံေပးတဲ့ အဓိပၸါယ္ေဆာင္တယ္။ စစ္သားတေယာက္ဟာ အထက္အရာရွိရဲ ့အမိန္႔ကို နာခံဖုိ႔ obligation အၿမဲရွိတယ္။ တဘက္မွာ Ought he to obey his superior’s order under any circumstances? (ေလာေလာဆယ္ ought to ကို ဗမာလုိ ‘သင့္တယ္’ လုိ႔ ဘာသာျပန္ထားလုိက္မယ္။) ကုိယ့္အထက္အရာရွိက ကုိယ္၀န္အရင့္အမာနဲ႔ အမ်ဳိးသမီးတေယာက္ကို ဘက္နက္နဲ႔ မေသမခ်င္းထုိးသတ္ဆုိရင္ေရာ ဒီအမိန္႔ကို နာခံသင့္လား။ obligation တခုထဲက လူတေယာက္ကို လုပ္ရပ္တခုကို လုပ္ဖို႔ ျပည့္စုံတဲ့ အၾကာင္းျပခ်က္မ်ဳိးမေပးဘူး။ ဒါ့အျပင္ စစ္သားဟာလည္း လူျဖစ္တဲ့အတြက္ လူတုိင္းေစာင့္ထိန္းရမဲ့ moral duty ဆုိတာရွိေသးတယ္ မဟုတ္လား။ moral duty နဲ႔ obligation ထိပ္တုိက္ေတြ႔ရင္ ဘယ္ဟာကိုေရြးလဲ။ ဒီေနရာမွာ ought-judgement ၀င္လာတယ္။ ဒီေတာ့ ေစာေစာက စစ္သား ဥပမာကေန obligation-judgement နဲ႔ moral duty မဆုိင္ဘူးဆိုတာ ေတြ႔ရမယ္။ ဒါတင္မက obligation တခုထဲနဲ႔ လုပ္ရပ္တခုကို လုပ္ဖုိ႔ ဆုံးျဖတ္တာ မျပည့္စုံႏုိင္ဘူးဆိုတာ သိရတယ္။]
ျပန္ေကာက္ရရင္ x ကိုလုပ္ဖုိ႔ obligation ရွိတယ္ဆုိတာ x ကိုလုိအပ္ခ်က္အရလုပ္တာ၊ (လုပ္သင့္တာျဖစ္ခ်င္ျဖစ္မယ္၊ ဒါက မဆုိင္ဘူး။) x ကိုလုပ္ဖုိ႔ အေၾကာင္းျပခ်က္ရွိတယ္။ (ဒါေပမယ့္ အဲဒိအေၾကာင္းျပခ်က္ဟာ တိက်ျပတ္သားတဲ့ အေၾကာင္းျပခ်က္ေတာ့ ဟုတ္ခ်င္မွဟုတ္မယ္။)
polticial obligation ဆုိတာ ေျပာခဲ့တဲ့ obligation တမ်ဳိးပဲ။ အရင္ဆုံး ကြ်န္ေတာ္တုိ႔ ေဆြးေႏြးခ်က္ကို ထိထိမိမိျဖစ္ေအာင္ ေဘာင္ခပ္ခ်င္ပါတယ္။ ခုကြ်န္ေတာ္ေျပာမဲ့ obligation ကို ဥပေဒဆုိတာနဲ႔ ပဲ အရင္ ဥပမာေပးၾကည့္မယ္။ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံထဲမွာ ေရာက္ေနတဲ့လူတုိင္းဟာ အဲဒိႏုိင္ငံရဲ ့ဥပေဒကို လုိက္နာဖုိ႔ obligation ရွိတယ္။ ဥပမာ ဥပေဒက လူသတ္တာကို တားဆီးထားတဲ့အတြက္ လူမသတ္ရဘူး။ ဒါ့အျပင္ ကုိယ့္လုပ္ရပ္ဟာ သူမ်ားတကာ အသက္ဆုံးရႈံးတာမ်ဳိး မျဖစ္ရောအင္ ေစာင့္ထိန္းရမဲ့ obligation ရွိတယ္။ (ကုိယ္ကုိယ္တုိင္ကလည္း လူသတ္တာကို ႏွစ္သက္ခ်င္မွ ႏွစ္သက္မယ္၊ ဒါက မဆုိင္ဘူး။) ဒီေတာ့ ဥပေဒကိုေစာင့္ထိန္းလိုက္နာရမဲ့ obligation က ဘယ္ကလာမလဲ။ အဲဒိမွာ ကိုနႏၵေျပာတဲ့ ‘လူ႔အဖြဲ႕စည္းတစ္ရပ္ စည္ပင္၀ေၿပာ ဖြံ႔ၿဖိဳးဖို႔ ပုဂၢလိက အက်ိဳးထက္ ပိုမိုက်ယ္ၿပန္႕တဲ႕ တအုပ္စု၊တနယ္ေၿမ၊ တၿပည္နယ္၊ တနိုင္ငံကေန တမ်ိဳးႏြယ္လံုးအက်ိဳးကိုဦးစားေပးရမယ္ဆိုတဲ့’ စဥ္းစားခ်က္က အေၾကာင္းျပခ်က္တခုလုိ႔ ေျပာရမယ္ထင္တယ္။ ဒီအခ်က္ကို သေဘာတူပါတယ္။ Socrates ကထြက္မေျပးဖို႔ ဆုံးျဖတ္ရာမွာ အဓိကအေၾကာင္းျပခ်က္တခုက သူ႔လုပ္ရပ္ဟာ ေအသင္ရဲ ့ဥပေဒေတြကို အင္အားခ်ိနဲ႔ေစမယ္လုိ႔ ယုံတယ္။ ေနာက္သူဟာ ေအသင္ၿမိဳ ႔ျပနဲ႔ just agreement ရွိတယ္။ အဲဒါကေတာ့ သူ႔ကို ၿမိဳ ႔ျပက တသက္လုံး ေစာင့္ေရွာက္ခဲ့တယ္၊ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ သူဟာ ၿမိဳ ႔ျပရဲ ႔ ဥပေဒေတြကို လုိက္နာရမယ္လုိ႔ သေဘာထားတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီဥပေဒေတြရဲ ႔ အမိန္႔ကို ခ်ဳိးေဖာက္တာဟာ ေျပာခဲ့တဲ့ ဥပေဒေတြကို အင္အားခ်ိနဲ႔ေစပီး ဒါ့ေၾကာင့္ ေအသင္ၿမိဳ ႔ျပကို အင္အားခ်ိနဲ႔ေစတယ္၊ ဒါဟာ မတရားဘူးလို႔ သူကအေၾကာင္းျပပီး မေျပးတာလုိ႔ နားလည္တယ္။ ဒီအျဖစ္အပ်က္မွာ political obligation နဲ႔ moral duty တထပ္ထဲက်တယ္လုိ႔ ကြ်န္ေတာ္က သေဘာေပါက္တယ္။ (အၿမဲတန္းက်ခ်င္မွ က်မယ္။ ေသြးဆာေနပီး အလုိရမက္တခုထဲနဲ႔ စစ္လုိက္တုိက္ေနတဲ့ ကုိယ့္ႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရက တျခားႏုိင္ငံတႏုိင္ငံကို အဏုျမဴဗုံးႀကဲဖုိ႔ ကုိယ့္ကုိ တာ၀န္ေပးရင္ moral duty နဲ႔ political obligation တထပ္ထဲက်မယ္မထင္ဘူး။ ထားပါေတာ့။)
ဒါေပမယ့္ ကိုနႏၵရဲ ႔ သူ႔ေနာက္က စာပုိဒ္က ေျပာစရာရွိတယ္။ အဲဒါကေတာ့ political obligation တုိင္းဟာ ေနာက္ဆုံးမေတာ့ အတၱကို အေျခခံသြားၾကတာခ်ည္းပဲဆိုတာ။ အဲဒါကေတာ့ မမွန္ဘူး၊ ေသခ်ာေပါက္ႀကီးလို႔ ယူဆၿပီး မေျပာသင့္ဘူး ထင္တယ္။ အေနာက္တုိင္းက political philosophersေတြထဲမွာ ကြ်န္ေတာ္ သိသေလာက္ David Hume နဲ႔ တခ်ဳိ ႔ Marxists ေတြ ေလာက္ကလြဲလုိ႔ က်န္တဲ့လူေတြဟာ အဲ့သလုိ psychological egoist အျမင္မ်ဳိးရွိၾကတယ္။ (စကားမစပ္ ကြ်န္ေတာ္တုိ႔ တုိင္းျပည္မွာ ဒီအရာရာ အတၱအေျချပဳ အျမင္ကို ေသခ်ာ မစဥ္းစားဘဲ သံေယာင္လုိက္ေျပာသူေတြ အမ်ားႀကီးပဲ။ အင္တာနက္မွာ အေရမရ အဖတ္မရ ျငင္းရတာေတြ အခ်ိန္ကုန္လုိ႔ နံမယ္ မတပ္ေတာ့ဘူး။) အဲဒိအျမင္ကုိ ခုအခြင့္အလမ္းရတုန္း နည္းနည္းေလာက္ ေျပာၾကည့္ခ်င္တယ္။ ပထမတခ်က္အေနနဲ႔ လုပ္ရပ္တခုကို justify လုပ္တဲ့အခါတုိင္းမွာ ျပဳလုပ္သူ agent က သူ႔ကုိယ္သူအေျချပဳ စဥ္းစားရတယ္။ ဒါေပမယ့္ ကုိယ့္ကုိကုိယ္ အေျချပဳစဥ္းစားတယ္ဆုိတာ၊ ကုိယ့္အက်ဳိးစီးပြားကိုပဲ အေျချပဳစဥ္းစားတယ္ဆုိတဲ့ အဓိပၸါယ္ (လုံး၀ လုံး၀)မထြက္ဖူး။ ဟုတ္တယ္ေနာ္၊ ဥပမာ တခုကို စဥ္စားၾကည့္မယ္။ အဆုိတခုကို ခ်ေရးၾကည့္မယ္။
အဆုိ ၁။ ကမၻာႀကီး ေရရွည္တည္တံ့ဖုိ႔ recycle လုပ္တာဟာ ကုိယ့္အက်ဳိးရွိလုိ႔လုပ္တဲ့ လုပ္ရပ္သာျဖစ္တယ္။ (ဒါ typical အတၱအေျချပဳအျမင္)
အုိေက အဲဒိအျမင္ဟာ not necessarily true ဆုိတာကို ကြ်န္ေတာ္ခုသက္ေသျပမယ္။
သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္တဲ့ အေနနဲ႔ recycle လုပ္တယ္ဆုိတာ ဒါကုိယ့္အသိနဲ႔ ကုိယ္စဥ္းစားၿပီး လုပ္တာ။ အဲ့သလုိ လုပ္တဲ့အတြက္ ကမၻာႀကီး က်န္းက်န္းမာမာနဲ႔ ေရရွည္တည္တံ့ၿပီး ေနာက္ဆုံး ကုိယ္လည္း အက်ဳိးရွိႏုိင္မယ္။ ဒါေပမယ့္ recycle လုပ္မႈတုိင္းဟာ ကုိယ့္အက်ဳိးရွိလုိ႔ လုပ္တဲ့လုပ္ရပ္သာျဖစ္တယ္လုိ႔ ေျပာႏုိင္တဲ့ အေထာက္အထား လုံလုံေလာက္ေလာက္မရွိဘူး။ ‘ကမၻာႀကီး ေရရွည္တည္တံ့ေစဖို႔’ ဆိုတာ recycle လုပ္ရာမွာ အေၾကာင္းျပခ်က္အေနနဲ႔ ေပးတာ။ ဒါေပမယ့္ ဒါကို အေၾကာင္းျပခ်က္ အေနနဲ႔ ေပးရုံသက္သက္နဲ႔ လုပ္ရပ္တုိင္းဟာ အတၱကို အေျခခံတယ္ဆုိတာ invalid argument. ေလာ္ဂ်စ္ကယ္ မျဖစ္ဖူး။ ကမၻာႀကီး ေရရွည္တည္တံ့ေရးကို ပဓာနလုိလားၿပီး recycle လုပ္တာေရာ မရွိႏုိင္ဘူးလား။ သိပ္ရွိႏုိင္တာေပါ့။ ကုိယ္ကလူတုိင္းရဲ ့ စိတ္ေနစိတ္ထားမွ မသိႏုိင္တာ။ Therefore အဆုိ ၁ is false.
အဲဒိေတာ့ ကြ်န္ေတာ္တို႔ ေျပာေနတာကို ျပန္ေကာက္ရရင္ ကုိယ္ဟာ ကုိယ့္ႏုိင္ငံထဲက ႏုိင္ငံေရးစနစ္ေကာင္းမြန္မွန္ကန္ဖုိ႔ ၀တၱရားကို လုိက္နာေဆာင္ရြက္မႈဆုိတာ ကုိယ့္အတြက္ အက်ဳိးရွိရုံသက္သက္ေၾကာင့္တင္လုိ႔ ေျပာလုိ႔မရေတာ့ဘူး။
Crito နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ကိုနႏၵေျပာခဲ့တာေတြကေတာ့ consensus အျမင္ပဲ။ ကြ်န္ေတာ္လည္း ၿခဳံေျပာရရင္ သေဘာတူပါတယ္။ Socrates ရဲ ့အတၱလည္း ပါေကာင္း ပါႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒါကို Crito ထဲမွာ အဓိကအခ်က္ေတြ အေနနဲ႔ မေတြ႔ရေၾကာင္းပါ။
ခုလို ကြ်န္ေတာ္စိတ္၀င္စားတဲ့ အေၾကာင္းအရာကို စိတ္၀င္စားတာခ်င္းတူတာ သိရတဲ့အတြက္ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာႀကိဳဆုိပါတယ္။ ေဆြးေႏြးခြင့္ရတဲ့အတြက္လည္း ေက်းဇူးပါခင္ဗ်။
Posted by zizawa | 22/10/2010, 17:52ကိုနႏၵေရးတာနဲ႔ ကြ်န္ေတာ္ေျဖတာ ႏွစ္ခုကို ေနာက္တေခါက္ျပန္ဖတ္ၾကည့္ပီး ခုဟာကို ထပ္ေရးျဖစ္တယ္။ ကိုနႏၵေျပာသလို Socrates က သူထြက္မေျပးတာဟာ သူ႔အက်ဳိးစီးပြားကို ကာကြယ္တယ္ဆုိတာနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ ကြ်န္ေတာ့ အျမင္မွာ အဲ့သလို မျမင္ဘူး။ Crito ထဲမွာ Socrates ဟာသူ႔အက်ဳိးစီးပြားကို ဦးစားေပး ကာကြယ္တယ္ဆုိတဲ့ အျမင္မ်ဳိး မရဘူး။ တခုေတာ့ ရွိတာေပါ့ေလ။ သူ႔ဂုဏ္သိကၡာ ထိခုိက္မွာစိုးလို႔ မေျပးတဲ့အတြက္ သူ႔ဂုဏ္သိကၡာက်တာဟာ သူ႔အက်ဳိးစီးပြား ထိခုိက္တယ္လုိ႔ ေျပာခ်င္ေျပာလာႏုိင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ကြ်န္ေတာ့ စိတ္ထဲမွာ အဲဒါ ဘယ္ဟာမဆုိ အက်ဳိးစီးပြားကို အေျခခံတာခ်ည္းပဲ ဆုိတဲ့ undemonstrated အဆုိတခုကို axiom အျဖစ္နဲ႔ ယူထားလုိ႔ ဒီလုိေကာက္ခ်က္မ်ဳိး ခ်ပစ္တယ္လုိ႔ ယူဆတယ္။ အဲဒိ အဆုိကို ကြ်န္ေတာ္က သံသယရွိတယ္။ အထက္မွာ ေျပာခဲ့သလုိ necessarily true proposition တခုလုိ႔ မထင္ဘူး။
Posted by zizawa | 22/10/2010, 20:45မွန္တယ္ဗ်။ က်ေနာ္လဲ သူထြက္မေၿပးရခ်င္းအေႀကာင္းရင္းဟာ သူ႔အက်ိဳစီးပြားကို ကာကြယ္ရင္း သူ႔လူ႔ေဘာင္ကို ကာကြယ္သြားရာ ေရာက္ေကာင္းေရာက္နုိင္မယ္လို႔ ေၿပာမဲ႕အစား၊ သူ႔လူ႔ေဘာင္ကိုကာကြယ္ရင္း တစ္လက္စတည္း ကၽြဲကူးေရပါဆိုသလို သူမၿဖစ္ခ်င္တဲ႔ သူ႔ကို ေနာက္လူအမ်ားက အၿပစ္တင္ကဲ႕ရဲ႕ခ်င္း ဆိုတဲ႔ အၿဖစ္မွ ေရွာင္လႊဲ လိုတဲ႔ အတၱစိတ္လဲ ပါေကာင္းပါနိုင္ပါရဲ႕လုိ႔ ကိုယ္႔ဖာသာပဲ ေကာက္ခ်က္ခ်လိုက္မိတယ္လို႔ ေၿပာသင္႔တယ္။
(‘ကမၻာႀကီး ေရရွည္တည္တံ့ေစဖို႔’ ဆိုတာ recycle လုပ္ရာမွာ အေၾကာင္းျပခ်က္အေနနဲ႔ ေပးတာ။ ဒါေပမယ့္ ဒါကို အေၾကာင္းျပခ်က္ အေနနဲ႔ ေပးရုံသက္သက္နဲ႔ လုပ္ရပ္တုိင္းဟာ အတၱကို အေျခခံတယ္ဆုိတာ invalid argument. ေလာ္ဂ်စ္ကယ္ မျဖစ္ဖူး။ ကမၻာႀကီး ေရရွည္တည္တံ့ေရးကို ပဓာနလုိလားၿပီး recycle လုပ္တာေရာ မရွိႏုိင္ဘူးလား။ သိပ္ရွိႏုိင္တာေပါ့။ ကုိယ္ကလူတုိင္းရဲ ့ စိတ္ေနစိတ္ထားမွ မသိႏုိင္တာ။ ) ဆိုတာနဲ႕ ပတ္သက္လို႔ ကိုယ္တိုင္လဲ အတၱအေၿခၿပဳ၀ါဒ အတိုင္းေတြးမိေနသလား ဆိုတာ ၿပန္ဆန္းစစ္ေပမယ္႔ မသဲကြဲဘူးၿဖစ္ေနတယ္။
ဥပမာဗ်ာ။ The world after 20 years later would be nothing to do with you! ေနာင္ အနွစ္နွစ္ဆယ္မွာ ကမာၻႀကီး ဘာပဲၿဖစ္ၿဖစ္ ခင္ဗ်ားတို႔က်ဳပ္တို႔နဲ႕ မဆိုင္ေတာ႔ဘူးဆိုတဲ႔ အေၿခအေနရပ္တခုနဲ႔ ႀကံဳလာၿပီဆိုပါစို႔။
အဲဒိအေၿခအေနမွာ Recycle လုပ္ၿခင္း ပတ္၀န္းက်င္ သဘာ၀ တရားကို ထိန္းသိမ္းၿခင္းတို႔ဟာ အဓိပၸါယ္ရိွေသာ၊ ေကာင္းေသာ လုပ္ရပ္အေနနဲ႕ က်ေနာ္တို႔တေတြ ခံယူက်င္႔ႀကံနိုင္ႀကပါအံုးမလား ။ ဒါဟာ ေမးခြနး္ထုတ္စရာေကာင္းတယ္ဗ်။
က်ေနာ္ ကတ္သပ္ေၿပာေနသလိုေတာ႔ ၿဖစ္ေနမလားပဲ ( မထင္မွတ္ပဲ ကိုယ္က ေၿပာဆိုမိတဲ႔ အရာၿဖစ္ေလေတာ႔ မထူးဇတ္ခင္းၿပီး ႀကိဳးစားကာ counter argue လုပ္တယ္ပဲ သေဘာထားလိုက္ပါဗ်ာ ) ။ဒီ approach ကေတာ႔ အေတြးအေခၚထက္ character ပိုင္းဆိုင္ရာ နဲ႕ ပိုပတ္သက္တဲ႔ ေမးခြန္းမ်ား ၿဖစ္ေလမလားပဲ။
လူသားေတြဟာ အေၿခခံအားၿဖင္႔ မိမိရဲ႕ interest နဲ႔ တစ္စံုတစ္ရာ ဆက္စပ္မႈရိွတဲ႔ အရာေတြအတြက္ပဲ အဓိက ဦးစားေပးလုပ္ေဆာင္ေလ႔ရိွၿပီး ကိုယ္႔အတြက္ ဘာမွ အက်ိဳးမရိွဘူး လို႔ ေသခ်ာေနတာေတြအတြက္ ဘယ္လိုၿပဳမူ တုံ႔ၿပန္တတ္ႀကသလဲ ဆိုတဲ႔ behavior ကို ပိုနားလည္ဖို႔ လုိအပ္မယ္လို႔ ထင္မိတယ္။
Posted by Nanda | 22/10/2010, 21:12‘ဥပမာဗ်ာ။ The world after 20 years later would be nothing to do with you! ေနာင္ အနွစ္နွစ္ဆယ္မွာ ကမာၻႀကီး ဘာပဲၿဖစ္ၿဖစ္ ခင္ဗ်ားတို႔က်ဳပ္တို႔နဲ႕ မဆိုင္ေတာ႔ဘူးဆိုတဲ႔ အေၿခအေနရပ္တခုနဲ႔ ႀကံဳလာၿပီဆိုပါစို႔။
အဲဒိအေၿခအေနမွာ Recycle လုပ္ၿခင္း ပတ္၀န္းက်င္ သဘာ၀ တရားကို ထိန္းသိမ္းၿခင္းတို႔ဟာ အဓိပၸါယ္ရိွေသာ၊ ေကာင္းေသာ လုပ္ရပ္အေနနဲ႕ က်ေနာ္တို႔တေတြ ခံယူက်င္႔ႀကံနိုင္ႀကပါအံုးမလား ။ ဒါဟာ ေမးခြနး္ထုတ္စရာေကာင္းတယ္ဗ်။’
သိပ္ေကာင္းတဲ့ ေမးခြန္းေပါ့ဗ်ာ။ ကတ္သပ္ေျပာေနတယ္လုိ႔လည္း မျမင္မိပါဘူး။ အနာဂတ္မ်ဳိးဆက္အတြက္ ကြ်န္ေတာ္တို႔ ဘာတာ၀န္ရွိလဲ၊ ဘာလုပ္ေပးစရာရွိလဲဆုိတာ classic question in moral philosophy ပဲ။ ဒါေပမယ့္ moral philosophy နဲ႔ တုိက္ရုိက္ မဆုိင္ေပတဲ့ ရႈေဒါင့္တခုကေန ကြ်န္ေတာ္တင္ျပပါရေစ။ အဲဒါက personal identity ဆုိတဲ့ concept တခုနဲ႔ ဆုိင္တယ္။ ကေန႔၀တုတ္ဟာ ေနာက္အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္၀တုတ္နဲ႔ တေယာက္ထဲပဲလားဆုိတဲ့ ေမးခြန္းဟာ လြယ္မေယာင္နဲ႔ ေသခ်ာစဥ္းစားၾကည့္ရင္ အလြယ္တကူ အေျဖမေပးႏုိင္ဘူးလို႔ ထင္တယ္။ အလားတူပဲ၊ ကေန႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းဟာ ေနာင္အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းနဲ႔ identical ျဖစ္သလားဆုိတဲ့ ေမးခြန္းဆုိ အေျဖေပးဖုိ႔ ပိုခက္ဦးမယ္။ အဲဒိေမးခြန္းကို ကြ်န္ေတာ္တုိ႔ေတြ တိတိက်က် မေျဖႏုိင္ရင္ အနာဂတ္အတြက္ လုပ္ေနတာဟာ ဘယ္သူ႔အတြက္ လုပ္ေနသလဲဆုိတဲ့ ေမးခြန္းဟာ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖာေတြကို စုတ္ျပတ္သပ္သြားေစႏုိင္တဲ့ ေမးခြန္းမ်ဳိးပဲ။ ေနာင္အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္က ကမၻာႀကီးဟာ ကေန႔ကမၻာႀကီး မဟုတ္ေတာ့ဘူးဆုိရင္ ကြ်န္ေတ္တို႔လုပ္ရပ္ေတြဟာ အဲဒိကမၻာႀကီးနဲ႔ ဘာမွမဆုိင္ဘူးဆုိတဲ့ ေၾကာက္စရာေကာင္းတဲ့ result တခုထြက္လာမယ္။ မနက္ဖန္ ၀တုတ္နဲ႔ ဒီေန႔၀တုတ္ တေယာက္ထဲ မဟုတ္ရင္ ဒီေန႔၀တုတ္ရဲ ့လုပ္ရပ္အတြက္ မနက္ဖန္၀တုတ္က တာ၀န္ယူစရာ လိုသလား၊ ဒါမွမဟုတ္ မနက္ဖန္၀တုတ္အတြက္ ဒီေန႔၀တုတ္ကလည္း တာ၀န္ယူစရာ လုိသလားဆုိတာ ေျဖရသိပ္ခက္သြားပီ။ ကြ်န္ေတာ္ကေတာ့ ဒီေမးခြန္းကိုမေျဖႏုိင္တာဟာ သိပ္ေၾကာက္စရာေကာင္းတယ္လုိ႔ ထင္တယ္။ ျဖစ္ႏုိင္တာက ကြ်န္ေတာ္တုိ႔ရဲ ့mindset ဟာ continuity ကိုေတာင့္တတယ္။ အဲဒိေတာင့္တမႈ အေျခခံနဲ႔ပဲ ခု၀တုတ္နဲ႔ ေနာင္အနာဂတ္က ၀တုတ္ဟာ တေယာက္ထဲလုိ႔ ယူဆလုိက္ၾကတာျဖစ္ဖြယ္ရွိတယ္လုိ႔ တခ်ဳိ ့philosopher ေတြကဆုိတယ္။ (Derek Parfit’s personal identity) တကယ္မွာ ဒီ continuity ကို ကြ်န္ေတာ္တုိ႔ ဘယ္သုိ႔ သက္ေသျပမလဲ။ ဒါဟာ metaphysics နဲ႔ epistemology နယ္ပယ္ထဲ ေရာက္သြားပီ။
ခုကိုနႏၵေမးခြန္းကို အေၾကာင္းျပဳပီး ေျဖျဖစ္လုိက္တာက ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီက အကုိင္းအခက္ေတြဟာ တခုနဲ႔တခုဆက္စပ္မႈ ရွိပါလားဆုိတာကို မထင္မွတ္ဘဲ လက္ေတြ႔ျပဖို႔ အခြင့္အေရးရသြားတယ္။ ကြ်န္ေတာ္တုိ႔ စတဲ့ေမးခြန္းက moral philosophy ဒါမွမဟုတ္ ethic ကေနစလုိက္တာပဲ။ ဒါေပမယ့္ ဒီေမးခြန္းကို ေသခ်ာေဒါင့္စုံေအာင္ ေျဖႏုိင္ဖုိ႔က metaphysics နဲ႔ epistemology ရဲ ့အကူအညီကိုပါ လုိပါလားဆုိတာ ဒီဥပမာမွာ အထင္အရွားေတြ႔ရတယ္။ ဒီဥပမာထြက္လာေအာင္ အေၾကာင္းဖန္ေပးတဲ့အတြက္ ေက်းဇူးအထူးဗ်ဳိ ့။
အဲမူလေမးခြန္းကို တတ္သမ်ွ ဆက္ရရင္ လုပ္ရပ္တခုကို လုပ္သင့္မသင့္မွာ (လာျပန္ပီ သင့္ဆုိတဲ့ စကားလုံး၊ တတ္ႏုိင္ဘူး :)) စဥ္းစားပုံတခုက consequentialist approach ေခၚမလား။ လုပ္ရပ္တခုရဲ ့ အက်ဳိးဆက္ကိုၾကည့္ ဆုံးျဖတ္နည္းတနည္း (utilitarian ေတြနဲ႔ အဓိကဆုိင္တယ္)၊ ေနာက္တခုက purist approach (Kant နဲ႔ နီးစပ္မယ္ထင္ပါတယ္)။ လုပ္ရပ္တခုဟာ ေကာင္းမေကာင္းဆိုတာ အက်ိဳးဆက္ထက္ ဒီလုပ္ရပ္ကုိယ္ႏႈိက္မွာ ေတြ႔ႏိုင္တယ္လုိ႔ ဆုိၾကတယ္။ အဲ့ဒိေတာ့ recycle လုပ္တာဟာ ဘယ္ထဲမွာ အႀကဳံး၀င္ႏုိင္မလဲ။ ကုိနႏၵေျပာတဲ့ character နဲ႔ဆုိင္တယ္ဆုိတာ Kant အပါအ၀င္ ၁၉ ရာစုက ဂ်ာမန္ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီနဲ႔ အမ်ားႀကီး နီးစပ္တယ္ထင္ပါတယ္။
လူသားေတြဟာ အေျခခံအားျဖင့္ ကုိယ့္အက်ဳိးစီးပြားနဲ႔ တစုံတရာ ဆက္စပ္မႈရွိတာေတြကိုပဲ အဓိက ဦးစားေပးလုပ္ေဆာင္ေလ့ရွိတာ empirically မွန္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ကြ်န္ေတာ့ စိတ္ထင္မွာ (ကတ္သပ္ေျပာတယ္ မထင္ပါနဲ႔) ဒီအျမင္ဟာ နည္းနည္းေတာ့ simplistic ျဖစ္တယ္။ necessary truth အျဖစ္ ယူလုိ႔မရဘူး။ ဥပမာ ကြ်န္ေတာ္ေၾကးအုိးသြားေသာက္တယ္၊ ဆုိင္နားမွာ ေတာင္းစားေနတဲ့ သားအမိႏွစ္ေယာက္ကို ေတြ႔တယ္။ ကုိယ္ကုိယ္တုိင္ အေမတခုသားတခု ႀကီးလာသူျဖစ္ေလေတာ့ အလုိလုိဂရုဏာ၀င္ပီး သူတို႔ကို ေၾကးအုိးေခၚတိုက္ဖုိ႔ ဆုံးျဖတ္တယ္။ ဒီဆုံးျဖတ္ခ်က္မွာ ဘယ္လုိ self-interest အေျခခံနဲ႔ လုပ္သလဲဆုိတာ စဥ္းစားလုိ႔မရဘူး။ ကြ်န္ေတာ့လုပ္ရပ္အတြက္ ဘယ္လုိ reason ေပးမလဲ။ David Hume က ကြ်န္ေတာ့ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကို တျခားဖီေလာ္ေဆာ္ဖာေတြထက္ စိတ္တုိင္းက်ဖြယ္ အေျဖေပးႏုိင္တယ္။ Hume က symathy ဆုိတဲ့ concept ကိုယူတယ္။
ေကာင္းတယ္ဗ်ာ။ ဒီလုိမ်ဳိး ေမးေပးတာ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ေနာက္ဆက္ေရးဖို႔ အားရွိတယ္။ အဲ ကုိနႏၵကုိ ကြ်န္ေတာ္ အေျဖတခုခုကို တိတိက်က် မေပးႏုိင္ေသးဘူး။ ကြ်န္ေတာ္ကိုယ္တုိင္ စဥ္းစားေနတဲ့ အဆင့္မွာဘဲ ရွိေသးပီး တိက်တဲ့ အေျဖတခု ဘယ္ေတာ့မွ မရႏုိင္တာမ်ဳိးလည္း ျဖစ္ခ်င္ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ self-interest ကို counter လုပ္ထားတ့ဲ thought experiment တခု ကြ်န္ေတာ္ေစာေစာကပဲ စဥ္းစားမိတယ္။ မိန္းမက ေဘးနားမွာ ေတာက္ေတာက္ေတာက္ေတာက္ လုပ္ေနရင္ အခန္းထဲမေနနဲ႔၊ အျပင္ထြက္ဆုိလုိ႔ ကြ်န္ေတာ္လည္း ရပ္ရပါေတာ့မယ္ခင္ဗ်ာ။ အဲဒါကို ေရွ ့တပတ္က်မွ ကြ်န္ေတာ္ေသခ်ာေရးၾကည့္မယ္။
ေမးခြန္းမ်ားအတြက္ ေက်းဇူးပါ။
Posted by zizawa | 22/10/2010, 22:07ပိတ္ရက္မွာ အစအဆံုး ေအးေအးေဆးေဆး လာဖတ္သြားပါတယ္။ ေဆြးေႏြးခ်က္ေတြကိုလည္း ဖတ္သြားပါတယ္။ အားထုတ္ၿပီး ဘာသာျပန္ထားရသူ သိေအာင္ ဖတ္ေၾကာင္းေျပာသြားတာပါ။
မတရားမႈတစ္ခုကို မတရားမႈေနာက္တစ္ခုနဲ႕ ေခ်ဖ်က္ဖို႕ မသင့္ေၾကာင္း အဆင့္ဆင့္ rationalise လုပ္သြားပံုက ဆက္ေတြးစရာပါ။
ကို သူရက The world after 20 years later would be nothing to do with you! ဆိုတဲ့ ဥပမာကို ေပးသြားတယ္။ အျခားတစ္ဖက္က ျပန္ၾကည့္ရင္ ယေန႕ေခတ္ မ်ိဳးဆက္တခ်ိဳ႕အတြက္ The actions 20 years before are nothing to do with us! လို႕ အေျခအေနေတြ ျဖစ္ေနသလား ဆိုတာကိုလည္း စဥ္းစားမိပါတယ္။ အဲဒါဟာ လက္ေတြ႕မွာ reality ျဖစ္ေနရင္ တခ်ိဳ႕ေသာ action ေတြဟာ ဆီေလ်ာ္မႈရွိပါေသးရဲ႕လား။ အဲဒီအခါမွာ အဲလိုဆံုးျဖတ္ပံု justify ျဖစ္မျဖစ္ ဘယ္သူေတြက ဘယ္ရႈေထာင့္က ၾကည့္ရမွာလဲ ဆိုတာ ဆက္စဥ္းစားရင္ အရွည္ၾကီးပဲ မဟုတ္လား။
ေလာေလာဆယ္ေတာ့ ေတြးၾကည့္တဲ့ အဆင့္ပါပဲ။
Posted by pandora | 23/10/2010, 04:33ေဆာရီး… ကိုနႏၵ လို႕ေျပာတာပါ။ ဘယ္က သူရ ျဖစ္သြားလဲမသိ။ 🙂
Posted by pandora | 23/10/2010, 04:34